Hava aracı değerleme kriterlerini oluşturan önemli faktörlerden biri olan hava aracının bakım durumu ve bakım durumunun hava aracının piyasa değerine olan etkisi tartışılmazdır.
Hava aracı değerleme raporlarında, tecrübeli bir değerleme uzmanının en çok ağırlık verdiği bölüm hava aracının bakım geçmişi ve uçuşa elverişlilik kriterlerine uygunluğu olmalıdır. Bakım geçmişi hava aracının piyasa değerine etki eden en önemli faktörlerden biridir; örneğin büyük bakım tarihi yaklaşan bir hava aracının piyasa değeri, büyük bakımını tamamlamış hava aracından nispeten daha düşük olarak değerlenir. Bu değerlemenin sebebi ise hava araçlarının bakım giderlerinin, hava aracı yaş aldıkça ve üretici tarafından verilen garanti süresinden çıkıldıkça artmasıdır.Yaşlanan hava araçlarının bakım görev listelerinde kontrol edilmesi gereken bölümler çoğalır, uçuş saati ve iniş-kalkış sayısının artmasıyla eskime ve yıpranmaya uğrama ihtimali artar ve hava aracını uçuşa elverişli konuma getirmek daha maliyetli hale gelir.Bu sebeple hava aracının modeline göre değişen 5 yıl 10 yıl veya 20 yıllık büyük bakım periyotlarında bakım maliyetleri yüksektir.
Hava aracının üretici tarafından oluşturulan uçuş saati veya iniş-kalkış sayısı temelli bakım periyotlarında, hava aracının üzerindeki ömürlü parçaların (life-limited parts)değişmesi, görev listesinde belirtilen sistemlerinin kontrol edilmesi ve ayrıntılı korozyon taramasının yapılması gerekir. Bu tür bakım işlemleri ancak üretici tarafından yetkilendirilmiş bakım kuruluşlarında o hava aracına ait bakım lisansına sahip teknisyenler tarafından yapılır. Üretici tarafından yetkilendirilmemiş bakım kuruluşlarında, lisans sahibi olmayan teknisyenler veya diğer görevliler tarafından yapılmış olan uygulamalar o hava aracının sadece uçuş güvenliğini ve uçuşa elverişlilik belgesinin geçerliliğini tehlikeye atmaz, aynı zamanda hava aracının piyasa değerini de diğer rakipleri karşısında büyük maddi kayıplara uğratır. Dolayısıyla hava aracının bakımının her daim alanında uzman, üretici tarafından yetkilendirilmiş bakım merkezlerinde ve o hava aracı tipinde lisans sahibi teknik personel tarafından yapılması gerekmektedir.
Hava aracının bakım kayıtlarına bakım kayıt defterlerini (logbooks) inceleme yoluyla veya hava aracı CAMP gibi bakım izleme ve yönetme programına dahilse program üzerinden ulaşılır. Bakım geçmişini oluşturan kayıt girişleri, hava aracının yaşına bağlı olarak sayıca arttıklarından, değerleme sürecinin en çok vakit alan bölümünü oluştururlar. Bu kayıtların tek tek incelenip, şüpheye yer bırakmayacak şekilde gerçeklikle ve bakım manueli ile uygunluğu kontrol edilmelidir.
Kimi değerleme uzmanları, raporlarında hava aracının bakım durumuna yer vermezler, onlara göre Sivil Havacılık Otoritesi’nin vermiş olduğu Uçuşa Elverişlilik Belgesi bakım durumunun özeti görevinin görür. Fakat Uçuşa Elverişlilik Belgeleri bir hava aracının bakım durumunu göstermek için tek başına yeterli değildir.Şöyle ki, bu belgeler belli periyotlar dahilinde verilir ve sadece hava aracının mevcut Sivil Havacılık Otoritesi tarafından belirlenen Uçuşa Elverişlilik Yönetmeliği’ne uygun olup olmadığı gözetilir.Oysa ki hava aracının uçuşa elverişlilik performansını sadece Uçuşa Elverişlilik Yönetmeliği değil, aynı zamanda üretici tarafından sunulan Servis Bültenleri de belirler. Bu bültenlerde yer ve üretici tarafından tavsiye edilen güncellemelere uyum o hava aracının bakım durumuna ve uçuş performansına önemli ölçüde katkı sağlar.Dolayısıyla hava aracının bakım durumunun Sivil Havacılık Otoriteleri tarafından belirlenen kurallara uygunluğunun yanı sıra, hava aracının performansını arttıracak Servis Bültenlerine de uyumluluğunun kontrol edilmesi o hava aracının piyasa değerini doğru saptayabilmek için elzemdir.Bazen Servis Bültenleri’nde belirtilen kapsamlı aviyonik ve motor güncellemelerinin maliyetleri özel iş jetlerinde hava aracının değerinin %5 ile %10’una tekabül edebilir. Dolayısıyla bu yatırım sadece uçağın uzun vadeli uçuş performansına değil aynı zamanda piyasa değerine de olumlu katkı sağlar.
Hava aracının piyasa değerine etki ettiğine inanılan bir başka unsur ise halihazırda üreticiler veya diğer bakım şirketleri tarafından sunulan Kapsamlı Bakım Programları’dır(Maintenance Coverage Programs). Motor ve gövde için sunulan bu Kapsamlı Bakım Programları’nın amacı, hava aracının yıllık işletileceği uçuş saati başına, anlaşılan bir tutarda bir ön ödeme planı hazırlamak ve operatörü bakım dönemlerinde finansal olarak rahatlatmaktır. Bu bakım programlarına dahil olan hava araçlarının piyasada tercih edilebilirliği, dahil olmayan rakiplerine nazaran daha yüksektir. Fakat bakım programına dahil olmanın piyasa değeri üzerindeki direk etkisini söylemek mümkün değildir, bakım programlarına dahil olmayan ancak tüm bakımları alanında uzman prestijli bakım kuruluşlarında yaptırılan, kayıtları temiz ve özenli tutulan ve iyi bakılan hava araçlarının da piyasada tercih edilebilirliği oldukça yüksektir.
Görüldüğü üzere hava aracını bakım durumu, yalnızca uçşa elverişliliğini değil aynı zamanda piyasada tercih edilebilirliğini de etkileyen en önemli faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle, hava aracını alanında uzman ve yetkilendirilmiş bakım ve işletme kuruluşları ile lisanslı teknik ekiplere emanet etmek hem uçuş güvenliğini hem de hava aracının piyasa değerini olumlu etkileyecek, uçuş güvenliğini tehlikeye atabilecek riskleri ve maddi kayıpları en aza indirecektir.
Ece Özkan DELTA AEROSPACE
Hava Aracı Değerleme Uzmanı- ASA Certified Aircraft Appraiser
ece.ozkan@delta-aerospace.com
