Hava aracının belli bir zaman dilimindeki piyasa değerini öğrenmek için kullanılan en yaygın yöntemlerden biri endüstriyel fiyat rehberlerini kontrol etmek ve ona göre ezbere bir değer biçmektir.
Endüstriyel Fiyat Rehberleri & Hava Aracı Finansal Değerlemesi
Hava aracının belli bir zaman dilimindeki piyasa değerini öğrenmek için kullanılan en yaygın yöntemlerden biri endüstriyel fiyat rehberlerini kontrol etmek ve ona göre ezbere bir değer biçmektir. Oysa ki endüstriyel fiyat rehberleri , periyodik olarak pazarın resmini çekmek için vardır ve hava aracı özelinde bilgi almak için başvurulması gereken en önemli kılavuz hem hava aracının teknik özelliklerini hem de içinde bulunduğu pazarın koşullarını dikkate alan Hava Aracı Finansal Değerlemesidir.
Endüstriyel fiyat rehberleri, havacılık sektöründe bir hava aracı modelinin yıl bazında belli periyotlar dahilindeki ortalama değerlerini gösteren basılı veya çevrimiçi sunulan fiyatlama listeleridir.Genel havacılık alanında kullanıldığı şekliyle AircraftBlueBook , Vref veya HeliValues bu listelere örnek verilebilir. Hava aracının ikinci el değer aralığı hakkında bilgi almak için kullanılan bu rehberler genel olarak bir önceki periyodun bilgilerini kullanarak ortalama perakende satış bedeli (Average Retail Price) ve ortalama toptan satış bedeli (Average Wholesale Price) şeklinde fiyatlar sunarlar.Bu bilgiler pazardaki fiyatlandırmalar hakkında genel bir yargıya varmak için yeterli olmasına rağmen, hava aracının özelinde bilgileri bünyelerinde bulundurmadıkları için doğru ve kesin bilgiler içermezler. Hava Aracının İkinci El Değerini Belirleyen Faktörler adlı yazımızda belirttiğimiz gibi hava aracının geçmişi, bakım durumu (AD/SB uyumluluğu), aviyoniklerinin güncelliği ve havacılık kurallarına uygunluğu, motor bakım anlaşmaları ve biriken maddi rezervler, hava aracının kabin opsiyonları gibi faktörler bu endüstriyel fiyat rehberlerinin fiyatlandırmasında genel anlamda yer almazlar.Bu fiyatlandırmalar uçuşa elverişliliği olan, uçuş saat ve devir sayısı endüstri ortalamasında olan yaş almadan kaynaklı normal eskime-yıpranmaya uğrayan jenerik bir hava aracı için bir periyot boyunca (3 ay) geçerlidir.
Bu sebeple pazardaki ani değişikliklere olan tepkisi ancak periyot sonunda gözlemlenmektedir. Örneğin bir uçak üreticisi bir modelin üretimini durdurmaya karar verdiği anda bu model uçakların pazardaki değerlerinin ani düşüşe geçtiğini o model satılık hava araçlarını gösteren internet sitelerinde bile gözlemleyebilirsiniz, fakat endüstriyel fiyat rehberlerinde bu fiyat değişikliğini ancak bir sonraki periyodun başındaki fiyatlamada görebilirsiniz. Bu nedenle endüstriyel fiyat rehberlerini kullanılırken tüm bu faktörler göz önünde bulundurulmalı ve piyasa bazlı kontroller yapılmalıdır.
Hava aracı finansal değerlemesinde ise hava aracının değerinin saptanabilmesi için öncelikle görsel incelemesinin alanında tecrübeli bir uzman tarafından yapılması, hava aracının geçmişinin ve hasar kaydının araştırılması, bakım dokümantasyonlarının dikkatle incelenip havacılık kurallarına ve endüstri standartlarına uygunluğunun, uçuşa elverişliliğinin kontrol edilmesi, aviyoniklerinin güncelliğinin ve obsolesansa uğrama tehlikesinin olup olmadığının belirlenmesi, motorlarının bakım durumunun ve bakım programlarının içeriğinin detaylı incelenmesi ve son olarak hava aracının içinde bulunduğu pazarın detaylı analizinin yapılması gerekmektedir. Tüm bu araştırmalar sonucunda ortaya çıkacak olan değer hava aracının ‘’Adil Pazar Değeri’’ olacaktır. Bu sebeple ikinci el hava aracı satın almadan,satışa koymadan, finanse etmeden ve sigorta etmeden önce yapılması gereken en önemli adım hava aracının değerinin doğru saptanmasını sağlayacak , alıcıyı ve finansörü büyük maddi kayıplardan koruyacak olan ‘’Hava Aracı Finansal Değerlemesine’’ başvurmaktır.
Geçmiş tecrübelerimizden bir örnekle açıklamamız gerekirse, 2015 yılında bir müşterimiz geniş gövdeli uzun menzilli ikinci el bir özel jet almayı planlıyordu. Havacılık alanına yeni giriş yaptığından ötürü brokerlere ve satış teşvikli pilotlara tek başına güvenmiyordu ve Delta Aerospace’den profesyonel yardım istedi. Bu amaçla kısa listeye aldığı iki adet hava aracına finansal değerleme çalışması yapmamızı ve onun ihtiyaçlarına en uygun olan hava aracını en makul fiyata almasını sağlayacak ve elini güçlendirecek değerleme raporunu görmek istediğini belirtti. Bu bağlamda, değerlemeyi yapacak bireyin/kurumun hava aracı satın alma işleminde bir çıkarının(maddi/manevi) olmamasına özellikle dikkat ettiğinden bizlerle çalışmak istemişti. İki uçağın da modelinin, üretim yıllarının aynı, kabin özelliklerinin benzer olmasına ve endüstriyel fiyat rehberinde aynı fiyat aralığında yer almalarına rağmen, çalışma sonucundaki değerleri belirtilen aralıktan oldukça farklı olmuştu.Bunun sebebi hava araçlarından birinin geçmişinde hiçbir hasar kaydının bulunmaması, charter olarak uçmaması ve geniş kapsamlı motor bakım anlaşmasına sahip olmasıydı.
Dolayısıyla hava aracı özelinde, piyasa şartlarındaki gerçeğe en yakın değerlemeye ancak Hava Aracı Finansal Değerlemesi ile ulaşılmaktadır. Özellikle ikinci el hava aracı almayı, satmayı, finanse etmeyi veya sigortalamayı düşünen herkese karar vermeden önce bir uzmana danışmalarını ve maddi risklerini en aza indirmeyi tavsiye ediyoruz.
Ece Özkan
Hava Aracı Değerleme Uzmanı- ASA Certified Aircraft Appraiser
ece.ozkan@delta-aerospace.com
