Özel iş jetleri lüksün sembolü olarak bilinen hızlı ve konforlu uçaklardır. Yolcu taşıma kapasiteleri Genel Havacılık kuralları gereği maksimum 19 yolcu ile sınırlandırılmış bu özel uçaklar, menzilleri, yolcu taşıma kapasiteleri, kabin boyutları ve sundukları konfor bakımından farklı sınıflara ayrılmışlardır. İş jeti üreticileri de, farklı sınıflarda, farklı bütçelere ve ihtiyaçlara hitap eden iş jetleri üretmektedirler.
İş jeti üretiminde başı çeken ülke havacılık konusundaki geçmişi ve tecrübesiyle bilindiği üzere ABD’dir. Kanada, Fransa ve Brezilya da iş jeti yarışında ABD’yi izleyen ülkeler arasında yer almaktadırlar. Son dönemde atağa geçen Japonya da ABD’de kurduğu üretim tesisleri ile bu yarışta var olduğunu Honda Jet satışları ile göstermiştir.
İş jeti üreticilerine bakıldığında pazarın ticari havayolu uçaklarından farklı olarak kümelendiğini gözlemlemek mümkündür. Kimi üreticiler giriş seviyesinde 4-7 yolculu iş jetleri üretimine odaklanırken, kimileri 8-10 yolcu kapasiteli orta sınıf iş jetlerinde ipi göğüslemiş, kimileri de ultra lüks okyanus ötesi menzile sahip, kabininde 12-19 kişiyi misafir edebilecek geniş kabin kategorisinde iş jetleri üretmektedirler. Bu hafta iş jeti üreticilerini ve birbirleriyle rekabette oldukları iş jeti sınıflarını kısaca inceleyelim.
Textron Havacılık- Cessna
Marka bilinirliği açısından ülkemizde ‘’ küçük uçak’’ kavramını karşılayan özel uçak ve eğitim uçağı üreticisi ABD’li Textron Havacılığın markası Cessna’dır. Pervaneli özel uçak ve eğitim uçaklarında dünya çapında ciddi bir Pazar payına sahip olan Cessna, jet motorlu özel uçaklar sınıfında da varlığını Citation serisi ile duyurmuştur. Daha çok giriş ve orta seviye iş jetleri üretimine odaklanan ve bu pazarda güçlü bir konuma sahip olan Cessna, son dönemde geniş kabinli uzun menzilli iş jeti üretimine de el atacağını Cessna Hemisphere adlı yeni uçağının lansmanıyla duyurmuştur. Giriş seviyesi iş jetlerinde Embraer Phenom serisi ve Hondajet ile direk rekabette olan Citation CJ serisi Cessna Hemisphere ile de Bombardier’in Challenger 650 ve Dassault’un Falcon 2000 serisi ile rekabet etmeyi planlamaktadır.
Textron Havacılık- Hawker & Beechcraft
Bir zamanlar Hawker Beechcraft adıyla bilinen ABD’li pervaneli uçak ve jet üreticisi Hawker Beechcraft, 2012 yılında bir dizi maddi güçlükler sonucunda iflasını açıklamıştı. Üreticinin jet uçak üretim bölümü Hawker operasyonlarını durdururken, pervaneli uçak üreten bölümü Beechcraft rakibi Textron’a satılmıştı.Bugün ikinci el pazarı hala aktif durumda olan Hawker iş jetleri bir zamanlar Cessna’nın giriş seviyesi iş jetleri Citation serisinin bir numaralı rakibiydi.
Honda/ Hondajet
Honda araba ve motorsiklet üreticisi olarak bilinmesine rağmen, motor üretim konusundaki tecrübesini 1986 yılında havacılık alanına da taşıdı. İlk olarak 1997 yılında Michimasa Fujino tarafından tasarlanan Honda Jet, geliştirilme sürecinde uzun gecikmeler yaşasa da, 2017 yılında gösterdiği satış performansı ile GAMA tarafından yılın en çok satan 4 yolcu kapasiteli hafif iş jeti seçildi. Embraer ve Cessna ile rekabet halinde olan Honda Jet şimdilik pazara yeni bir soluk getirmişe benziyor.
Embraer
Brezilyalı uçak üreticisi Embraer, bölgesel uçak üretimindeki bilgi ve tecrübesini iş jetlerine de taşıyarak E135 bölgesel uçak gövdesi platformunda süper orta sınıf Legacy 600 iş jetini 2002 yılında piyasaya sürdü. Sonrasında giriş seviye iş jeti serisi Phenom 100 ve Phenom 300 ü ve genş kabinde Legacy 650’yi geliştirdi ve göklerle buluşturdu. E190 gövdesi üzerinden geliştirdiği süper lüks geniş gövde iş jeti Lineage 1000 modeli de 2010 yılında satışa sunuldu. Embraer uçak geliştirme süreçlerine ‘’clean sheet’’ denilen beyaz sayfa tasarımı ile devam etti ve orta seviye iş jetlerindeki boşluğunu Legacy 450 ve Legacy 500 ile doldurdu. Embraer, birbirinden farklı sınıftaki iş jetleriyle, pazardaki tüm üreticilerle rekabette halinde olarak pazar payını arttırma stratejisi gütmektedir.
Bombardier
Kanadalı uçak üreticisi Bombardier, birden fazla uçak üretim hattıyla hafif-orta, geniş ve ultra geniş iş jetleri pazarında önemli bir yere sahiptir. Hafif-Orta seviye iş jetlerinde Bill Lear tarafından geliştirilmiş ve Bombardier tarafından modernize edilmiş Learjet serisi ile Cessna ve Beechcraft ile, orta ve geniş seviye iş jetlerinde Challenger serisi ile Dassault ‘un Falcon serisi ile, ultra uzun menzilli ve geniş kabinde ise Global serisi ile Gulfstream ve Dassault ile rekabet halindedir.
Dassault
Fransa’nın en eski havacılık şirketlerinden biri olan Dassault, askeri alandaki başarısını sonrasında sivil havacılığa uygulamış ve ilk özel jetlerden biri olan Mystere 20’yi 1965 yılında üretmişti. Sonrasında Falcon adını alan bu tasarım serisi bugün de Dassault tarafından üretilen iş jetlerinde kullanılmaktadır. Dassault bugün orta seviye ile uzun menzil geniş kabin segmentinde iş jetleri üretmekte, Falcon 2000, Falcon 900, Falcon 7X ve 8X serisi iş jetleri ile Bombardier ve Gulfstream ile rekabet etmektedir.
Gulfstream
ABD’li uçak üreticisi Gulfstream uzun menzil geniş gövde iş jetlerinde dünya pazarında lider olarak bilinmektedir. Uzun menzil geniş kabin iş jetlerinde sunduğu G500, G600, G650 ER iş jetleri ile Dassault’un Falcon 7X ve 8X serisi ile, Bombardier’in de Global 7000 ve Global 8000 iş jetleri ile rekabet halindedir. Gulfstream, Israilli uçak üreticisi Galaxy Aerospace’i 2001 yılında satın alarak, ürettiği hafif-orta seviye G150 ve orta seviye G280 iş jetleri ile de Embraer Legacy ve Bombardier Learjet serisi ile rekabet halindedir.
Ece Özkan
DELTA AEROSPACE
Hava Aracı Değerleme Uzmanı- ASA Certified Aircraft Appraiser
ece.ozkan@delta-aerospace.com
