Hava Trafik Haklarının Mübadelesi (Şikago Konferansı ve Şikago Konvansiyonu) : Ulusal ve Uluslararası havacılık faaliyetlerinin geniş kapsamlı bir şekilde ve devletler düzeyinde ilk olarak ele alınışı Şikago Konferansı ile gerçekleşmiştir. 1944-1947 yılında aralarında AB ülkelerinin de bulunduğu 52 Ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen Konferans’ta ve Konferans sonrasında imzalanan Şikago Konvansiyonunda katılımcı devletlerce uluslararası sivil havacılığın güvenli ve sistemli bir şekilde geliştirilmesi ve uluslararası sivil havacılık hizmetlerinin fırsat eşitliğine dayalı olarak gerçekleştirilmesi hususlarında mutabakat sağlanmıştır. Böylece tarifeli ve tarifesiz havayolu taşımacılığı ile kabotaj hizmetlerini kapsayan Konvansiyon çerçevesinde, uluslararası havayolu taşımacılığında çok taraflı bir sistem oluşturmuştur.
Konvansiyonun rekabet açısından en önemli maddesi 6. Madde, anlaşmaya taraf olan bir devletin hava sahası üzerinde uluslararası havacılık hizmetlerinin, sadece o devletin özel izin ve diğer yetkilerine dayanılarak ve bu izin ve yetkilere uygun olarak gerçekleştirilmesini düzenlemektedir. Yani hava trafik haklarının mübadelesi, yalnızca devletlerarası özel anlaşmalar çerçevesinde gerçekleştirebilmektedir. Uygulamada bu durum, ikili havacılık anlaşmalarını gündeme getirmektedir.
Kısaca Liberalizasyon ise: Uluslararası sistemde mallar, hizmetler, kişiler ve sermayenin ülkeler arasında serbest dolaşımını engelleyici nitelik taşıyan ve rekabeti olumsuz yönde etkileyen ulusal kısıtlamaların yani sınırların kaldırılmasıdır. Veya ‘’ulusal finans piyasalarını ayıran sınırların ortadan kalkması, finans piyasalarının çeşitli kontrol ve sınırlamalardan arındırılarak uluslararası rekabete açılması, piyasaların konvertibiliteye sahip olmaları, kurların dalgalanmaya bırakılması uluslararası sermaye akımlarının artması ve yatırım fonları ile yatırım ortaklıkları gibi yeni kurumsal yatırımların finans piyasalarındaki rollerinin artması” şeklinde tanımlanmaktadır.
Anlaşılacağı gibi küresel boyutta ulusal havayolu taşımacılarının uluslararası anlaşma yapmaları için küresel anlamda sınırların kaldırılması gerekmektedir akabinde ulusalarası rekabetin de olabilmesi için liberalizasyon adı altında uluslararası geçerliliği olan bir sistemin hayata geçirilmesi ve uygulanması şarttı.
İşte bu nedenle Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA – (International Air Transport Association) kurulmuştur. IATA; uluslararası düzeyde emniyetli, güvenli ve ekonomik hava ulaşımını sağlayabilmek amacıyla kurulmuştur. Amacı ise; Tüm dünya insanlarının yararı için güvenli, düzenli ve ekonomik hava ulaşımının yaygınlaştırılması, hava ticaretinin geliştirilmesi ve bu konularla ilgili sorunların üzerinde çalışılması. Doğrudan veya dolaylı olarak uluslararası hava ulaşım hizmeti ile ilgilenen hava ulaşım girişimleri arasında işbirliği ortamları hazırlamak. Yeni oluşturulmuş Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO -International Civil Aviation Organization) ve diğer uluslararası organizasyonlarla ile işbirliği kurmaktır.
Türkiye’nin 05 Haziran 1945 tarih ve 4749 sayılı Kanunla onaylanmış bulunduğu 07 Aralık 1944 tarihli Şikago Sözleşmesi uluslararası sivil havacılığın esaslarını evrensel düzeyde düzenleyen ve Uluslararası Hava Hukukunun cari kurallarını belirleyen temel bir metindir.
İkili Havayolu Anlaşmaları: Devletler arasında aktedilen, iki ülke arasında hava ulaşımına imkan sağlayan, bir ana metin ile ek veya eklerden oluşan anlaşmadır. Anlaşmanın ana metni; trafik hakları, kapasite, tarafların tayin edecekleri havayolları, bu havayollarının ne şekilde yetkilendirileceği, verilen yetkilerin geri alınması ya da durdurulması, anlaşmazlıkların çözümü, mali hükümler, ücret tarifeleri, tarifelerin onaylanması vb. gibi önemli devletlerarası hükümleri içermektedir. Anlaşma ekinde ise, uçuş düzenlenecek hatlar ve bu hatlar için verilmiş trafik hakları yer almaktadır.
Bu arada “Havayolu Taşımacılığı” ve “Havayolu Pazarı” kavramlarını açıklamakta fayda görülmektedir. Havayolu Taşımacılığı: mutlaka ticari bir amaç çerçevesinde; genellikle büyük uçaklar ile yolcunun, yükün ya da postanın ücreti karşılığında ya da kira ile kamuya açık bir hava taşıyıcısı tarafından taşınmasıdır. Havayolu Pazarı ise iki nokta arasında havayolu taşımacılığı hizmetini sunanlar ile yine bu iki nokta arasında ticari amaçlı taşınacak olan, mevcut ve potansiyel olmak üzere, yolcu, yük ve posta trafiğinin bir araya geldiği yerdir.
Türkiye’nin İkili Havayolu Taşımacılığı anlaşmalarını, Ulaştırma Bakanlığı adına, SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) görevlileri müzakere etmektedir. Müzakerelere, ilgili görülen havayolu işletmesi temsilcileri de davet edilebilmektedir. Havayolu işletmeleri tarafında ise bu müzakerelerin hemen hepsine THY A.O yetkililerinin katıldığı görülmektedir. Bunun sebebi THY A.O’nun, bir Bayrak Taşıyıcısı olarak, araştırmanın yapıldığı zamana kadar Türkiye Cumhuriyetinin neredeyse tek tayin edilmiş işletmesi konumunda olmasıdır.
Kısaca Havayolu Ticari Hakları ise:
Üst Geçiş Hakkı (Transit Geçiş Hakkı) : A Ülkesinin hava taşıyıcısının C Ülkesine giderken iniş yapmaksızın B Ülkesinin hava sahasında uçabilme hakkıdır.
Teknik İniş Hakkı: A Ülkesinin hava taşıyıcısının C Ülkesine giderken yolu üzerindeki B Ülkesinin bir havaalanına yolcu ve yük boşaltmaksızın ve almaksızın, yakıt ikmali, bakım gibi amaçlarla iniş yapabilme hakkıdır.
İleri Nokta Taşıma Hakkı: A Ülkesinin hava taşıyıcısının A Ülkesinden başlayan ya da a Ülkesinde biten seferlerinde B Ülkesi ve C Ülkesi arasında yolcu ve yük taşıyabilme hakkıdır.
Üçüncü Ülke Taşımacılığı: A Ülkesinin hava taşıyıcısının A Ülkesine iniş kalkış yapmaksızın B Ülkesi ile C Ülkesi arasında yolcu ve yük taşıyabilme hakkıdır.
Makalemin fazla uzun ve sıkıcı olmaması adına aşağıda ana başlıklar adı altında belirttiğim ‘’Küresel Havayolu Ticari Anlaşmaları Türlerini’’ bir sonraki köşe yazımda detaylı olarak ‘’Küresel Havayolu Anlaşmaları-2’’ başlığı altında detaylı olarak sizlere sunmayı düşünüyorum.
Küresel Havayolu Anlaşmaları:
Ulusal ve Uluslararası Havayolu taşımacılığında görülen birleşme türleri kısaca şunlardır:
- Birleşme (Merger, Füzyon)
- Şirket Kontrolünün Ele Geçirilmesi (Takeover)
- İmtiyaz Sistemi (Franchising)
- Stratejik İşbirlikleri (Strategic Alliance)
- Code-Share (Kod Paylaşımı) Anlaşması
- Sık Uçuş (Frequent Flyer) Programı Anlaşması
- Havuz Anlaşmaları (Pool Agreements)
- Ortaklık (Joint Venture)
- Blok Rezervasyon (Blockspace) Anlaşması
- Ticari (Commercial) Anlaşmalar
- Prorasyon Anlaşmaları
Kısa bir yurtdışı seyahatimden dolayı, geciktirmiş olduğum köşe yazımdan ötürü affınıza sığınıyorum. Haftaya görüşmek dileğiyle..
Hoş ve Şen Kalınız.
Saygılarımla…
