Havayolu şirketleri arasında hızla artan birleşme ve stratejik işbirliklerinin en belirgin amaçları yeni pazarlara girme, bilgi teknolojilerini paylaşma, maliyeti düşürme, risk ve rekabeti azaltmadır. Havayolu birleşmeleri seyahat eden kişilerin aktarma ve bekleme sürelerini azaltmakta, daha fazla uçuş seçeneği sunmakta, sürekli ve sık uçan yolcularına ödüller kazandırmakta, rezervasyon önceliği sağlamakta ve standartlaştırılmış hizmet sunma olanağı yaratmaktadır.
Havayolu ile yapılan seyahatlerin artması bir taraftan dünya havayolu pazarının daha çok büyümesine yol açarken, diğer taraftan havayolu şirketleri arasında daha sert rekabet koşullarının ortaya çıkmasına neden olacaktır. Ayrıca birleşmede yer alan havayolu şirketleri de dünya havayolu pazarının büyük bir bölümünü elinde bulundurmaktadır.
Ulusal ve Uluslararası Havayolu taşımacılığında görülen birleşme türleri kısaca şunlardır:
- Birleşme (Merger, Füzyon)
- Şirket Kontrolünün Ele Geçirilmesi (Takeover)
- İmtiyaz Sistemi (Franchising)
- Stratejik İşbirlikleri (Strategic Alliance)
- Code-Share (Kod Paylaşımı) Anlaşması
- Sık Uçuş (Frequent Flyer) Programı Anlaşması
- Havuz Anlaşmaları (Pool Agreements)
- Ortaklık (Joint Venture)
- Blok Rezervasyon (Blockspace) Anlaşması
- Ticari (Commercial) Anlaşmalar
- Prorasyon Anlaşmaları
1-Birleşme (Merger, Füzyon) : İki Havayolu Şirketinin, hukuki varlıklarını sona erdirerek, yeni yasal unvan altında bir araya gelmeleri sonucu, her türlü varlık ve yükümlülüklerin yeni oluşturulan firmaya devredilmesi ya da bu iki firmadan birinin diğerine katılması
2-Şirket Kontrolünün Ele Geçirilmesi (Takeover): Bir şirketin diğer bir şirketi ele geçirmesi olarak tanımlanabilecek bu terim kimi zaman olumsuz anlamda kullanılmaktayken (ele geçirilenşirketin rızası olmadan şirketin el değiştirmesi), kimi zaman da “acquisition” kavramıyla bire bir örtüşecek anlamda kullanılmaktadır. Takeoverda hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, hisselerin zorla ele geçirilmesi söz konusudur. (Takeover uygulamasını ilk yapan havayolu British Airways küçük şirketlerin hisselerini ele geçirerek üstünlük sağlamıştır.)
3- İmtiyaz Sistemi (Franchising): Bir sistem ve markanın imtiyaz hakkı sahibinin, belirli süre, koşul ve sınırlar içinde, işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin sürekli disiplin ve destek sağlayarak, belirli bir bedel karşılığında, bağımsız yatırımcılara sistem ve markasını kullandırmasına dayanan, uzun vadeli ve sürekli bir iş ilişkisidir. Havayolu ulaştırmasında imtiyaz sistemi ilk olarak 1978 yılında yapılan düzenlemelerle Air Florida ve Air Miami havayollarında kullanılmıştır. USAir temel uçuş noktalarında, farklı bölgelerdeki yaklaşık 250 noktaya uçuş yapan ve sistem dahilinde yaklaşık 5 milyon kişiyi uçuran, USAir Express olarak bilinen imtiyaz sistemini oluşturmuştur. Avrupa havayollarında ise imtiyaz sistemini ilk kullanan British Airways’dir.
4- Stratejik İşbirlikleri (Strategic Alliance): iki veya daha fazla bağımsız firmanın, bir projeyi veya spesifik bir faaliyeti tek başlarına yürüterek tüm risk ve rekabetle kendi başına mücadele etmek veya faaliyetlerini birleştirmek ya da bir iş birimini devralarak tümüne yatırımda bulunmak yerine ilgili faaliyetleri ortak yürütmeyi seçtikleri, bunun için gerekli uzmanlık ve kaynaklarını birleştirdikleri bağlantılardır. Taraflar, ortak hedefleri yakalamak için güçlerini birleştirseler de stratejik bağımsızlıklarını (otonomilerini) ve kendi özel çıkarlarını kaybetmezler.
Havayolu şirketleri işbirliği yaparak ekonomik, finansal ve yönetimsel açıdan gelişmekte, uçuş ağlarını genişletmekte ve pazar payını arttırmaktadır. Havayolu ulaştırmasında farklı işbirliği türleri kullanılarak bu gelişmelerin daha hızlı gerçekleşmesi hedeflenmektedir. Havayollarında en çok kullanılan işbirliği türleri, code-sharing, frequent flyer, joint venture, pool agreement, ve pazarlama işbirliğidir.
5- Kod Paylaşımı (Code-Share) Anlaşması: Havayollarının kendi yolcularının yanında, biletlerini başka havayollarından satın alan yolcuları da taşıdıkları işbirliği anlaşmasıdır. Bir anlaşma çerçevesinde, bir ya da daha fazla taşıyıcının uçuşu, icra eden taşıyıcının seferlerinde kendi uçuş kodu ve numarasını kullanarak, kendi seferiymiş gibi satış yapabilmesidir.
Havayolu ulaştırma şirketleri ve yolcular için pek çok avantaj sağlayan kod paylaşımının bazı olumsuz yönleri de vardır. Özellikle farklı iki havayolu şirketinin aynı hizmet kalitesinde olmaması nedeniyle, müşteri memnuniyeti, ikram(catering) ve yer hizmetleri konusunda ciddi sorunlar yaşanmaktadır.
6- Sık Uçuş (Frequent Flyer) Programı Anlaşması: Havayolu işletmelerinin kendilerini tercih etmelerinin karşılığı olarak yolcularına ödüllendirme yoluyla geri dönen ve yolcuların daha fazla mil puanı biriktirmeye teşvik eden bir modeldir. Satın alınan her bilet için yolcular, seyahat ettiği mesafeye ve satın almış olduğu bilet tipine göre mil puanları elde etmektedir. Program kapsamında yolcular ne kadar sık aynı havayoluyla uçarlarsa o kadar çok ödül puanı , bir başka deyişle ücretsiz veya indirimli uçuş imkanı kazanmaktadır. Örn: THY Miles&Smiles Mil Programının bir çok avantajları bulunmaktadır.
7- Havuz Anlaşmaları (Pool Agreements): Uluslararası havayolu ulaştırmasında, genellikle her uçuş hattında en az iki havayolu şirketi birbiriyle rekabet halindedir. Bu yoğun rekabeti azaltmak isteyen havayolu firmaları özel anlaşmalar yaparak karşılıklı uçuşlardan doğan gelir ve giderlerini paylaşarak uçuş faaliyetlerini ortak olarak yürütürler.
8- Ortaklık (Joint Venture): Uluslararası alanda joint venture olarak tanınan bu tür ortaklık, Türk uygulamasında kimi zaman “ortak girişim” kimi zamanda “iş ortaklığı” olarak karşımıza çıkmaktadır. Globalleşen dünyamızın ticaret aktörleri dış pazara açılmadan rekabet gücüne sahip olunamayacağının farkındadır. Bunun sonucu olarak yeni pazarlara açılma ihtiyacını hissetmektedirler. Ancak, bu yeni pazara, yüksek rekabet gücüne sahip birkaç şirketin girmek istemesi, yeni pazarın getirdiği yüksek riskin paylaşılma ihtiyacı, en az maliyetle yüksek randıman elde edilme zorunluluğu ticaret aktörlerini birlikte hareket etmeye zorlamaktadır. İşte bu durumda ticaret aktörleri ya kendi aralarında bir ortaklık modeli kurmakta ya da yerli bir girişimci ile birlikte pazara girme yolunu seçmektedir. Ortaklık, rekabetin azalmasına ve pazarda üstünlük sağlanmasına fırsat verdiğinden, havayolları arasındaki ortaklık anlaşmalarının her yıl artış göstermesine yol açmaktadır.
9- Blok Rezervasyon (Blockspace) Anlaşması: Blok rezervasyon anlaşması, iki havayolundan birinin diğerine koltuk veya kargo kapasitesinden, iki uçuş noktası arasında belli süreler için rezervasyon yapmasıdır. Blok rezervasyon anlaşmasında, talep yetersizliği nedeniyle herhangi bir yere uçuş düzenlemenin maliyeti yüksek ise, başka bir havayolu ulaştırma şirketinin koltukları satılarak maliyetler düşürülür. Blok rezervasyon anlaşması, iki havayolu ulaştırma şirketinin maliyetlerini düşürdüğü gibi, yeni uçuş hatları yaratarak faaliyet alanlarını genişletmelerini de sağlamaktadır.
Örnek: THY alt markası Anadolujet rezarvasyon sisteminde Borajet koltuklarını da rezarvasyon yapmaktadır.
10- Ticari (Commercial) Anlaşmalar: Bir havayolu ulaştırma şirketinin diğerine, belli trafik haklarını kullanma izni vermesi ve karşılığında yolcu başına belli bir ücret alınmasını sağlayan anlaşmalardır.
11- Prorasyon Anlaşmaları: Havayolu firmasının uçmadığı bir hatta, o hatta faaliyet gösteren başka bir firma ile sabit ücret veya komisyon karşılığında anlaşma yaparak birbirlerinin seferlerine yolcu aktarmasına imkan sağlar.
Son olarak diyebiliriz ki, sektörde satın alma ve birleşmeler veya stratejik iş ortaklıklar hızla artmaya devam edecek ve mega taşıyıcıların birleşmesi ile monopolistik yapılar oluşacaktır. Özellikle bu işlemler Açık Semalar (OPEN SKY) Anlaşması ile bağlantılı bir mevzu olduğu için bir sonraki köşe yazım havayolu şirketlerinin rekabetini yakinen etkileyecek Açık Semalar (Open Skies) ile ilgili konuyu ele almak istiyorum. Kısaca tanımlamamız gerekirse;
Açık Semalar (OPEN SKY): Her taşıyıcının gökyüzünü sınırsız kullanımını öngören düşünce veya politika. Yani tüm kısıtlamaların kaldırılması diyebiliriz.
Hoş ve Esen Kalınız.
Saygılarımla…
